अपडेट
रतुवामाई नगरपालिकाको संक्षिप्त परिचय :
एतिहासिक पृष्टभूमि:
मोरंगको रतुवामाई नगरपालिका जिल्लाको दक्षिण पूर्वी भागमा पर्दछ । यो नगरपालिकाको सबै भूभाग सम्म परेको तराईको क्षेत्रमा अवस्थित छ । मोरंगको सिजुवा, वरडंगा (१,४,५,७), गोविन्दपुर(१,३,४,७), झुर्किया, महादेवा र इटहरा लगायतका क्षेत्रलाई मिलाएर यो नगरपालिका स्थापना गरिएको हो । यस भेगमा अघि धेरै पहिलादेखि मानिसहरुको बसोबास भएको देखिन्छ । अघि मोरंग भेगमा झाडीका रुपमा रहँदा पनि यस भेगका खोला किनाराहरुमा स्थानीय आदिवासीहरुको बसोबास थियो । यस नगरपालिका भित्रका विभिन्न भागमा अहिले पनि त्यस्तो पुरानो बसोबासको केन्द्रका अवशेषहरु पाउन सकिन्छ । रतुवा र बक्राहा खोलाको बीच तथा मोरंगको दक्षिणपूर्वी भागमा यो नगरपालिका अवस्थित छ ।
अघि रतुवामाई क्षेत्र विभिन्न रजौटाहरुको अधीनमा थियो । अघि कुनै बेला यो स्थान प्राग्ज्योतिषपुरमा पर्दथ्यो भने पछि गएर यो भेग मत्स्यदेश भित्र पर्न पुग्यो । त्यस बेला रतुवामाई क्षेत्र विराटराजाको अधिनमा थियो । यसैगरी यो प्रदेश इसापूर्व कालमा नै पुण्ड्वर्धनको महत्वपूर्ण क्षेत्रका रुपमा रह्यो भने मध्यकालतामा यस भेगमा मुरेहांगको अस्तित्व रह्यो । त्यसपछि धनपाल, सुन्वर्षी महाराज र अन्य रजौटाहरुको अधिनमा पर्दै रतुवामाई क्षेत्र पाल्पाली सेनहरुको अधिनमा पर्न पुग्यो । पाल्पाली सेनहरुले विजयपुर लगायतका क्षेत्र एकीकरण गर्दा यो भेग तिनको अधीनमा परेको हो । नेपाल एकीकरणको अभियान पछि भने सम्पूर्ण विजयपुर बृहत्तर नेपालमा गाभियो र यो भेग पनि स्वतहनै बृहत्तर नेपालमा पर्न पुग्यो । त्यसपछि यो भेग केहि समयका लागि सांगुरिगढ़ीबाट प्रशासित भयो । कालान्तरमा यस नगरपालिका क्षेत्रको प्रशासन मोरंग गोश्वाराबाट गर्न लागियो । यसको केन्द्र रंगेली थियो । वि.सं १८७२ सालमा यस भेगको सदरमुकाम साँगुरीगढीबाट रंगेलीमा सारिएको हो। त्यसपछि पनि रतुवामाई नगरपालिका क्षेत्र निरन्तररुपमा मोरंगको सिमाभित्र पर्यो । पछि जिल्ला विभाजनका क्रममा रतुवा खोलालाई सिमाना बनाएर यो क्षेत्र मोरंग भित्र परेको हो।
नामकरण:
रतुवामाई नगरपालिकाको नामकरण यस नगरपालिकाको पूर्वतिर पर्ने रतुवा खोलाका नामका अाधारमा रहेको हो । मोरंगको सिमानाका रुपमा रतुवा खोलालाई अघि रत्नमातृका भनिन्थ्यो । पछि यसैको अपभ्रंश भई रतुवा भन्न लागिएको हो । तसर्थ यस नगरपालिकाको नाम पनि रतुवामाई रहन गएको हो । यहाँ रत्नलाई रतुवा र भनियो भने माईलाई भने आमाका रुपमा यथावत राखेर रतुवामाई बनाइएकोहो । रत्नमातृका नदी एतिहासिक कालमा निकै प्रख्यात थियो, किनकि यसको किनारी भागमा थुप्रै वस्तिहरु थिए । बुद्ध, अशोक र व्होनसंग नामक यात्रीहरुले यस क्षेत्र अतिनै महत्वपूर्ण छ। यस नगरपालिकाको पश्चिमतिर भने बक्राहा समावेश गरिएका छन् भने वरडंगा र गोविन्दपुरका केहि वडाहरु पनि यसमा समाविष्ट छन् ।
नेपालमा ७४४ स्थानीय तह लागू हुँदा मोरङ जिल्लामा साविकका इटहरा, महादेवा, झुर्किया, गोविन्दपुर को (१,३,४,७) वडाहरू, वरडंगा को (१,४,५,७) वडाहरू र सिजुवा गाउँ विकास समितिहरूलाई समेटेर २०७३ साल फाल्गुन २७ गते बनेको रतुवामाई नगरपालिका १० वडामा विभाजन गरिएको छ ।वि.सं. २०७८ सालको जनगणना अनुसार यस नगरपालिकाको कूल जनसंख्या ६१,१३९ रहेको छ, जसमा महिला ३२१५९ जना र पुरुष २८९८० जना छन्। यसको क्षेत्रफल १४२.१५ वर्गकिलोमिटर रहेको छ र जम्मा घर दुरी १४५०८ रहेको छ। यस नगरपालिकाको कार्यालय केन्द्र सिजुवामा राखिएको छ ।
सिमाना :
रतुवामाई नगरपालिका मोरंगको दक्षिणपूर्वी सिमानामा पर्दछ । यस नगरपालिकाको सिमाना दक्षिणतिर भारतको बिहार प्रान्त, पूर्वमा रतुवाखोला , पश्चिममा सुन्वार्षी र पथरी शनिश्चरे नगरपालिका तथा उत्तरमा उर्लाबारी नगरपालिका पर्दछन् यसको पूर्वतिर भने रतुवा खोलाले झापा जिल्लाबाट छुट्याएको छ । यस नगरपालिकाको सम्पूर्ण भूभाग सम्म तराई भागमा पर्दछ । यसको भू-उपयोगको अवस्थामा अधिकांश भूभाग खेती योग्य समतल जमिनले ढाकेको छ ।
